Toekomstbestendig speciaal onderwijs

maandag 13 december 2021

Door digitale mogelijkheden, de wet Passend onderwijs en een groeiend besef dat niet iedere leerling door dezelfde hoepel hoeft te springen, verandert er veel in het onderwijs. Het speciaal onderwijs is daar geen uitzondering op. Maarten Faas, interim-bestuurder en onderwijsadviseur, en Bert Reuvecamp, Senior Adviseur Onderwijs, Kwaliteit en Beleid bij OOZ en Regio, schreven een uitgebreid artikel over de toekomst van het speciaal onderwijs. Hier zijn voor u de highlights.

Passend onderwijs

Het ideaal achter passend onderwijs is dat alle leerlingen in het gewone onderwijs tot hun recht zouden moeten komen. Daarom inventariseren scholen wat ze aan extra ondersteuning kunnen bieden in hun schoolondersteuningsprofiel en krijgen leerlingen in het regulieren onderwijs die dat nodig hebben bijvoorbeeld steun van een ambulant begeleider. In de komende jaren zullen leraren meer gedifferentieerd moeten gaan lesgeven, met steun van de IB-er of zorgcoördinator. Door te werken met arrangementen, kunnen leerlingen in kleinere groepen of trajectklassen les krijgen. Speciaal onderwijsvoorzieningen worden geïntegreerd in het reguliere onderwijs zodat het speciaal onderwijs de opvangmogelijkheid wordt voor leerlingen die extra zware ondersteuning nodig hebben. In het vso zien we nu al dat er samenwerkingen gezocht worden met vmbo’s en mbo’s, waarbij de leerlingen waar dat kan samen les volgen en met een regulier diploma van school gaan.

Digitale vaardigheden

Welke vaardigheden hebben de leerlingen in de 21ste eeuw nu echt nodig? Naast de kernvakken taal en rekenen noemt Kennisnet onder andere sociale vaardigheden, effectief communiceren en zelfreflectie. Dat zijn vaardigheden die voor veel leerlingen in het speciaal onderwijs niet vanzelfsprekend of makkelijk te leren zijn. De techniek achter de digitale vaardigheden hoeft geen problemen op te leveren, maar voor mediawijsheid, communicatie en sociale vaardigheden ligt hier volgens de auteurs een opdracht voor het speciaal onderwijs: de serieuze ontwikkeling van het curriculum van kerndoelen zoals leren leren en functioneren in sociale situaties. Scholen moeten investeren in digitale leermiddelen.

Maatwerk

Een van de groeiende trends in het onderwijs is gepersonaliseerd leren, waarbij leerlingen leren op hun eigen niveau en tempo. Technische oplossingen maken het mogelijk om de vorderingen van de leerlingen goed te volgen en er proactief op in te spelen. Voor de leraar betekent het een meer coachende rol, waar wel bijscholing voor nodig zal zijn. Voor de leerlingen vraagt het veel van de zelfstandigheid en de executieve vaardigheden. Voor speciaal onderwijsleerlingen een niet makkelijk te nemen horde. Toch denken de auteurs dat maatwerk voor leerlingen van het speciaal onderwijs juist goed is wanneer men uitgaat van de talenten die een leerling heeft.

Leerkracht van de toekomst 

Een panel van deskundigen heeft nagedacht over wat een leerkracht voor vaardigheden moet hebben. Het goede nieuws is dat leerkrachten van nu veel van die vaardigheden al bezitten. Een leerkracht moet de maatschappelijke opdracht van het speciaal onderwijs goed kennen en goed weten wat de ontwikkelmogelijkheden van de leerlingen zijn. Een leerkracht kan differentiëren op uiteenlopende niveaus. Daarnaast zijn leerkrachten ICT-vaardig en proactief, kunnen ze goed evalueren en weten ze kwaliteit te borgen. Verder moet een leerkracht open staan voor samenwerkingen met bijvoorbeeld jeugdzorg en de arbeidsmarkt en voor het zelf blijven leren. Omdat er plannen zijn om het vso onder te brengen in het wettelijk kader van het VO, is het mogelijk dat vso-leerkrachten hun onderwijsbevoegdheid VO moeten gaan halen.

Het volledige artikel ‘Hoe ziet het speciaal onderwijs eruit in 2026?’ kunt u hier lezen.